ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ АЛҒАШҚЫ ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ ЭТНОДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ПРОЦЕССТЕР: ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ ТАЛДАУ
DOI:
https://doi.org/10.54251/2708-0897.2024.4.09qazТүйінді сөздер:
Шығыс Қазақстан, этнодемографиялық жүйе, этнодемографиялық процестер, иммиграция, эмиграцияАннотация
Мақалада Қазақстан Республикасының Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы Шығыс Қазақстандағы этнодемографиялық ахуалды қалыптастыру процесі талданады. Мақаланы дайындау кезінде 1991-2022 жылдар аралығындағы халықтың көбею процестерін сипаттайтын статистикалық мәліметтер болды. елдің шығысындағы демографиялық жүйенің жұмыс істеу алгоритмі көбінесе кеңес дәуіріндегі қазақтардың өмір сүру ерекшеліктерінің салдары болды. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғанға дейін этнос өкілдерінің 60% - дан астамы демографиялық мінез-құлықтың дәстүрлі нұсқаларын сақтай отырып, ауылдық жерлерде өмір сүргені айрықша ерекшелігі болды. Қала халқының негізін Шығыс Қазақстанда негізінен сыртқы көші-қон нәтижесінде қалған еуропалық халықтар құрады. 1990 жылдары халықтың еуропалық құрамдас бөлігінің едәуір бөлігі қоныс аударды. ХХІ ғасырдың екінші онжылдығында. сыртқы көші-қонның (эмиграцияның да, көші-қонның да) рөлі барынша азайтылды, халық санының серпінін республикадағы, оның ішінде қалалардағы халықтың басым көпшілігіне айналған қазақ этносының өсімін молайту процестері айқындайды. Соған қарамастан, кеңес дәуірінің мұрасы әлі күнге дейін егеменді демографиялық жүйенің жұмысына әсер етеді. Бұл, ең алдымен, ХХ ғасырдың ортасындағы демографиялық жарылыспен анықталған қазақтардың жас құрылымының эволюциясы арқылы көрінеді. Қазіргі этнодемографиялық жағдайдың ерекшелігі-автохтондардың, негізінен жастардың тез урбанизациясы. Нәтижесінде қала тұрғындарының көбею көрсеткіштерінің динамикасы ауылдық жерлерге қарағанда әлдеқайда жоғары. Осылайша, Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған жылдары автохтонды негізде жұмыс істейтін демографиялық жүйе қалыптасып, оның параметрлері біртіндеп қалыптасуда.
