МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНДАҒЫ АЛТЫН ОРДАНЫҢ ҰЛЫ ҰЛЫСЫНЫҢ РӨЛІ, ҚАЗАҚТАР ТАРИХЫНДА АЛАШ ХАННЫҢ ҰЛТТЫҚ РУХТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ РӨЛІ
DOI:
https://doi.org/10.54251/2708-0897.2024.4.02qazТүйінді сөздер:
Алтын Орда, ұлық Ұлыс, Жошы хан, Алаш хан, түркі-моңғол кезеңі, тарихнама, мифология, Орталық Азия аумағындағы хандықтардың шығу тегі, өркениет, Көшпенділер мәдениетіАннотация
Мақалада Жошы ұлысының қалыптасу мәселелері, оның пайда болу негіздері және Жошы тұлғасының кейбір нұсқалары, Алаш хан туралы деректер, Қазақ хандығының ұрпағы туралы
мифология мен этнографтардың деректері, осы нұсқаларды талдау зерттеледі. Тарих ғылымында соңғы жылдары Қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуының негізі ретінде Алтын Орда кезеңіне ерекше орын берілді. Шығу тегі, тарихи дәуір, дала тарихнамасы, тарихи тұлғалар қазақ тарихы үшін Қазақ мемлекеттілігінің пайда болуы мен қалыптасуының өзіндік теориясын қосудың ерекше маңызды элементіне айналды. Осыған байланысты, әрине, ХІІІ ғасырда түркі және моңғол тайпаларының өзара байланысын қалыптастыру, Шыңғыс ханның өз империясын құруы және ұлы Жошының мұрагерлігімен ұлық Ұлыстың негізгі бөлімшесінің жұмысын жалғастыру фактісі бірінші орынға шығады. Жалпы алғанда, келесі мемлекеттер үшін негіз болған Жошы ұлысының құрылу кезеңі - Әбілқайыр хандығы және одан әрі Қазақ хандығы, Египетте орыс княздіктерінің, мамлюктердің пайда болуы мен жүйеленуі, ХVI ғасырдың 20-жылдарына дейін 300 жыл бойы Осман империясының дамуының басталуы, жаңа мемлекеттердің саяси аренасына шығу сияқты хронологиялық шеңберде деректер келтіріледі - Қырым, Қазан, Сібір, Ноғай Ордасы, бұл ұлық Ұлыстың саяси және моральдық
жоғары мәдени өркениетінің бірлігін көрсетеді.
